هزاران تن در ایران از حقوق پناهندگی خود محروم و اخراج شدند
جو استورک، معاون رئیس امور خاورمیانه در سازمان دیدهبان حقوق بشر گفت «ایران هزاران افغان را به کشوری میفرستد که خطر موجود در آن هم واقعی و هم جدی است. ایران ملزم است به درخواستهای پناهندگی این مردم گوش فرا دهد، نه اینکه آنها را از یک طرف جمع کرده و به آن طرف مرز، در افغانستان بریزد.»
به گزارش پناهنده نیوز به نقل از سایت ایران امروز، سازمان دیده بان حقوق بشر در گزارشی که ماه گذشته (بیستم نوامبر) منتشر کرد اظهار داشت سیاستهای دولت ایران نسبت به پناهندگان و مهاجرین افغان تعهدات قانونی این کشور برای محافظت از این گروه آسیبپذیر در مقابل آزار و اذیت را نقض میکند. نیروهای ایرانی هزاران افغان را شتابزده از کشور اخراج میکنند بدون اینکه به ایشان فرصت دهند حق خود برای حضور در ایران را اثبات کنند و یا درخواست پناهجوئی دهند.
گزارش ۱۲۴ صفحهای سازمان، «مهمانان ناخوانده: تقض حقوق پناهندگان و مهاجرین افغان توسط ایران»، به طور مستند نشان میدهد که چگونه سیستم معیوب ایران منجر به روند بازداشت و اخراج میگردد که فقدان تشریفات حقوقی یا فرصتی برای فرجام خواهی میباشد. مقامات رسمی ایران در سالهای اخیر، با وجود بدتر شدن شرایط در افغانستان، راههای قانونی برای درخواست پناهندگی یا انواع دیگر مهاجرت به ایران را برای افغانها محدود ساختهاند. این سیاستها برای حقوق و امنیت حدود یک میلیون افغان که ایران آنها را به عنوان پناهنده میشناسد، و نیز برای صدها هزار تن دیگر که از جنگ و ناامنیهای افغانستان گریختهاند، خطری جدی ایجاد میکند. این شیوهها همچنین تعدادی از تعهدات ایران نسبت به کنوانسیون پناهندگان ۱۹۵۱ را نقض میکنند.
جو استورک، معاون رئیس امور خاورمیانه در سازمان دیدهبان حقوق بشر گفت «ایران هزاران افغان را به کشوری میفرستد که خطر موجود در آن هم واقعی و هم جدی است. ایران ملزم است به درخواستهای پناهندگی این مردم گوش فرا دهد، نه اینکه آنها را از یک طرف جمع کرده و به آن طرف مرز، در افغانستان بریزد.»
سازمان دیدهبان حقوق بشر موارد خشونت از جمله ضرب و شتم، حبس در شرایط غیر بهداشتی و غیر انسانی، اجبار به پرداخت پول برای انتقال و اسکان در اردوگاههای مرزی، کار اجباری، و جداسازی اجباری اعضاء خانوادهها از یکدیگر را مستند ساخته است. سازمان دیدهبان حقوق بشر به ویژه در باره آزار و اذیت نیروهای امنیتی ایران نسبت به کودکان مهاجر بدون سرپرست – که بدون والدین و یا هر گونه سرپرست دیگر سفر میکنند، و تعداد قابل توجهی از کارگران مهاجر و اخراج شوندگان افغان را تشکیل میدهند – نگران است.
مقامهای ایرانی به طور فزایندهای افغانها را برای خروج از ایران تحت فشار قرار میدهند. دولت ایران در ژوئن ۲۰۱۲، ثبت نام در طرح خود به نام «طرح ساماندهی اتباع خارجی» را به پایان رساند. این طرح به برخی از افغانهای غیر مجاز اجازه میداد وضعیت خود را به طور موقت قانونی ساخته و ویزای محدودی دریافت کنند.
در ماه نوامبر ۲۰۱۲، هیئت وزرای ایران طی صدور مصوبه ای به دولت اجازه داد تا پایان سال ۲۰۱۵، ۶/۱ میلیون خارجی را «که به طور غیر قانونی در ایران سکونت دارند»، از کشور اخراج کند. این مصوبه که هم اکنون در سطح معاونت ریاست جمهوری به تأئید رسیده، به وزارت کشور همچنین دستور میدهد بازگشت داوطلبانه ۰۰۰ر۲۰۰ افغان دیگر که قانوناً پناهنده محسوب میشوند را تسهیل و نیز جواز پناهندگی ۰۰۰ر۷۰۰ افغان دیگر را هم باطل کند.
مقامهای ایرانی به ۰۰۰ر۳۰۰ افغانِ ساکن ایران که بر طبق «طرح ساماندهی اتباع خارجی» دارای ویزا و اجازه کار موقت بودند دستور دادند پس از انقضاء ویزای آنها در ۶ سپتامبر ،۲۰۱۳ که ظاهرأ قابل تمدید آن هم وجود ندارد، کشور را ترک کنند. در زمان نگارش این بیانیه، مسئولین ایرانی هنوز طرح خود برای اخراج این افغانها را به اجرا درنیاوردهاند.
در حالی که دولت ایران فشار بر افغانها را به تدریج تشدید میدهد تا کشور را ترک کنند، اوضاع وخیم اقتصادی و امنیتی افغانستان خطر را برای بازگشت کنندگان افزایش میدهد. در شش ماه نخست سال ۲۰۱۳، درگیریهای مسلحانه و ناامنی در افغانستان تعداد افراد آواره در داخل کشور را به ۰۰۰ر۱۰۶ افزایش داده و تعداد کل آوارگان را به بیش از ۰۰۰ر۵۸۳ رساند. در نیمه اول سال ۲۰۱۳ در مقایسه با نیمه اول سال ۲۰۱۲، سوانح غیر نظامی ۲۳ درصد افزایش یافته که عامل اصلی آن حملات طالبان و گروههای شورشی دیگر میباشند. سرمایه گذاری بینالمللی و کمکهای مالی خارجی که پیش از مهلت پایان سال ۲۰۱۴ برای خروج کامل نیروهای نظامی بینالمللی کاهش یافته است، سبب افزایش تزلزل اقتصادی در این کشور گردیده است.
محدودیتهای قانونی و موانع دیوان سالاری در ایران امکان ارائه درخواست پناهندگی و یا ثبت نام برای دریافت اَشکال دیگر محافظتهایی که در حقوق بینالملل تعیین شده و بر پایه شرایط موجود در افغانستان میباشد را عملاً برای افغان هایی که جدیداً وارد ایران میشوند غیر ممکن ساخته است. بر طبق یافتههای سازمان دیدهبان حقوق بشر، خط مشیهای ایران امکان اعتراض قانونی نسبت به اخراج از کشور را برای صدها هزار افغان ساکن ایران که ممکن است با بازگشت به افغانستان در معرض آزار و اذیت و یا آسیب جدی قرار داشته باشند از آنها سلب کرده است.
استورک گفت «ایران بارِ میزبانیِ یکی از بزرگترین جمعیتهای پناهنده در جهان را برای بیش از سه دهه به دوش کشیده است، اما رفتار با آنها باید مطابق با معیارهای بینالمللی باشد. اوضاع افغانستان ممکن است اکنون بیش از زمانی که این پناهندگان برای نخستین بار از آنجا گریختند خطرناک شده باشد، و الان زمانِ آن نیست که ایران آنها را به سرزمینشان باز گرداند.»
سازمان دیده بان حقوق بشر گفت دولت ایران باید معایب جدی که در سیستم پناهجویی کشور وجود دارد و به افغانها اجازه نمیدهد درخواست پناهندگی کنند را مورد توجه قرار دهد. تعداد ۰۰۰ر۸۰۰ افغان که اکنون به عنوان پناهنده رسمی محسوب میشوند، در سال ۲۰۰۳ بر طبق طرح «آمایش» این کشور که یک برنامۀ ثبت نامِ طراحی شده برای شناسایی و ردیابی پناهندگان مجاز بود، ثبت نام شدند. اکنون آنها باید کارتهای ثبت پناهندگی خود را هر سال تجدید کنند، و در غیر این صورت در خطر اخراج به افغانستان قرار خواهند داشت.
سازمان دیده بان حقوق بشر همچنین مشکلاتی که در ارتباط با نحوه رفتار ایران نسبت به پناهندگان ثبت شدۀ افغان وجود دارد را هم مستند ساخته است. ایران مراحل پیچیده و دشواری را برای افغانها در رابطه با نگهداشتن وضعیت «آمایش» آنها، به وجود آورده است. این مراحل شامل ثبت نامهای مجدد و مکرر نزد سازمانهای دولتی مربوطه میباشد، بدون آنکه کمکی در اختیار افراد کم سوادی که قادر به درک این مراحل پیچیده اداری نیستند گذاشته شود، و نیز شامل پرداخت هزینههای هنگفتی میباشد که پناهندگان مستمند بضاعت پرداخت آن را ندارند.
افغانهای اخراج شده از ایران به سازمان دیدهبان حقوق بشر گفتند کوچکترین اشتباه در انجام این مراحل، از جمله اشتباهاتی که در مرحله ثبت نام روی میدهند، میتواند مقامهای ایرانی را قادر سازد جواز پناهندگی این افغانها را برای همیشه باطل کرده و آنها را به سرعت اخراج کنند. دولت ایران همچنین دستور داده است مناطق وسیعی از ایران برای سفر و اسکان افراد غیر ایرانی، «مناطق ممنوعه» محسوب شوند.
نیروهای انتظامی و امنیتی ایران همچنین حقوق افغانها را نقض میکنند و در حین اخراج آنها از کشور مرتکب آزار و اذیتهای جدی نسبت به آنها میشوند. برخی از افغانهایی که سازمان دیدهبان حقوق بشر با آنها مصاحبه کرده بود، جواز رسمی پناهندگی از مقامهای ایرانی دریافت کرده بودند و بسیاری از آنها سالها و یا حتی دههها در ایران زندگی کرده بودند. معهذا این افراد گزارش کردند که مسئولین ایرانی که آنها را اخراج میکردند، به آنها فرصت و مهلت ندادند تا دستمزد خود را دریافت و یا اموال خود را جمع آوری کنند، یا حتی در برخی از موارد با اعضاء خانوادهشان تماس بگیرند.
سیاستهای دولت ایران نسبت به مهاجرین افغان، انواع دیگری از ایذاء و اذیت و تبعیض را به وجود میآورد. اگرچه مسئولین ایرانی تلاشهایی در جهت آموزش کودکان افغان انجام دادهاند، اما بسیاری از افغانها که مقیم غیر مجاز میباشند با موانع اداری مواجهند که سبب محرومیت فرزندان آنها از حضور در مدارس میشود – عملی که نقض حقوق بینالملل میباشد. قانون ایران افغانهایی را که دارای اجازه کار به عنوان پناهنده میباشند، بدون توجه به میزان تحصیلات و مهارتهای آنها، به انجام مشاغل معدودی محدود میکند که کارهای خطرناک و با دستمزد کم میباشند. قانون ایران همچنین افغانها را از شمول حقوق شهروندی و ازدواج ممنوع، و یا آنها را بسیار محدود، میسازد. مردهای افغان که با زنان ایرانی ازدواج میکنند نمیتوانند درخواست تابعیت ایرانی کنند، و فرزندان حاصل از اینگونه ازدواجها با موانع جدی برای کسب تابعیت روبرو هستند.
دولت ایران همچنین برای محافظت از افغانها در برابر خشونتهای فیزیکی ناشی از برانگیخته شدن احساسات ضد خارجی در ایران، و نیز مجازات مرتکبین اینگونه اعمال، گامهای کافی را برنداشته است.
استورک گفت «ایران در بسیاری از زمینهها به حقوق افغانهایی که در ایران زندگی میکنند احترام نمیگذارد. حتی مهاجرینی که دارای وضعیت پناهندگی نیستند هم باید از حقِ مسلّمِ تحصیل برای فرزندانشان، در امان بودن از آزار و اذیت، و داشتن فرصت برای ارائه درخواست پناهجویی پیش از اخراج از کشور برخوردار باشند – اما دولت ایران به این حقوق احترام نمیگذارد.»
