چرا بی بی سی فارسی خلاف مشی ژورنالیسم حرفه ای عمل می کند؟
بی بی سی فارسی در هر حال شبکه ای دولتی است که بودجه آن توسط دولت بریتانیا پرداخت می شود. بی شک روش سیاسی کلی حکومت انگلیس بر روش بخش فارسی بی بی سی تاثیر دارد.
شهاب ابراهیمی
با مطرح شدن جنجال شکایت خانم دریا صفائی نماینده منتخب ایرانی تبار پارلمان بلژیک از شبکه تلویزیونی بی بی سی فارسی به دلیل معرفی او به عنوان یک شخصیت اسلام ستیز، نژاد پرست و جدائی طلب، این سوال دوباره به اذهان مخاطبان تلویزیونهای فارسی زبان خارج از ایران آمد که چرا بی بی سی فارسی و کارکنان و مدیران آن اینقدر تلاش می کنند واقعیات درون ایران و مربوط به آن را خلاف واقعیتهای موجود نشان دهند؟ واقعیتهائی که حتی در شبکه جهانی بی بی سی هم منعکس میشود و بی بی سی فارسی یا منکر آنها میشود و یا درباره آنها شک ایجاد میکند.
پیش از آن که به بررسی علل احتمالی این نوع گرایش عجیب شبکه بی بی سی فارسی، از نگاه افراد متفاوت بپردازیم، ابتدا به چند مورد از برخوردهای غیر ژورنالیستی این شبکه دولتی وابسته به بنگاه سخن پراکنی بریتانیا اشاره میکنیم تا مطلب بازتر شود.
اسرائیل اشغالگر و رهبران شرور آن
همواره فقط اخبار منفی درباره کشور اسرائیل و دولتمردان آن در بی بی سی فارسی منتشر می شود. اخبار مثبتی هم که درباره اسرائیل به ندرت در بی بی سی فارسی منتشر می شود مربوط به اسرائیلی هائی است که مخالف سیاستهای دولت آن کشور هستند. بسیاری از موارد در ترجمه های انجام شده از اخبار بی بی سی بین المللی درباره اسرائیل دستکاری انجام میشود و از جملات منفی یا صفتهائی درباره رهبران اسرائیل در ترجمه استفاده می شود که در متن اصلی به زبان انگلیسی اصلا وجود ندارد. تغییر محتوای اخبار بی بی سی بین المللی در هنگام ترجمه آن به فارسی، طوری که مفهوم اصلی آن عوض شود، از روشهای بی بی سی فارسی است.
به طور مثال در خبری که مترجم آن یکی از گزارشگران دارای مواضع خاص بی بی سی بود، از بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل با عنوان “دروغگوئی که همه او را می شناسند” یاد شده بود. چنین چیزی در متن اصلی این خبر که به زبان انگلیسی در شبکه جهانی بی بی سی منتشر شده بود وجود نداشت.
در تمام اخبار بی بی سی فارسی از شهر اورشلیم که یک نام بین المللی است با عنوان بیت المقدس نام برده می شود. نامیدن شهر تاریخی اورشلیم به عنوان بیت المقدس، فقط در بین حاکمان جمهوری اسلامی و حکومتهای عرب که دشمن اسرائیل هستند رایج است. چرا بی بی سی فارسی همانطور که نام اصلی خلیج فارس را با به جای نام جعلی خلیج عربی به کار می برد، از به کار بردن نام اصلی اورشلیم به جای نام ساختگی بیت المقدس پرهیز میکند؟
حزب الله قهرمان و سلطه بر لبنان
جو خبری و تحلیلی در بی بی سی فارسی پیرامون اوضاع لبنان طوری است که گویا تنها قدرت فائقه و برحق و راستگو و صادق در لبنان همانا گروه حزب الله و رهبر آن حسن نصرالله می باشد. مهرداد فرهمند که سالها خبرنگار و نماینده بی بی سی فارسی در بیروت و قاهره بود، سالها با ارائه تحلیلهای جانبدارانه از حزب الله و سیاستهای جمهوری اسلامی در لبنان تلاش کرد روابطی گرم و صمیمی با عوامل نیابتی جمهوری اسلامی در بیروت برقرار کند.
اما این اقدامات او که عملا خلاف رفتاری است که یک ژورنالیست حرفه ای باید داشته باشد، وقتی نتوانست خواسته های زیاده طلبانه و روز افزون گروه نیابتی و سفارت جمهوری اسلامی در بیروت را بیش از پیش برآورده کند، منجر به اخراج او از لبنان شد.
مهرداد فرهمند پیش از این نیز در زمان جنبش موسوم به بهار عربی به مصر رفت و خبرنگار ویژه بی بی سی فارسی در میدان تحریر مصر شد. در آن زمان با استفاده از منبع خبرگزاری الجزیره و طبعیت از سیاستهای آن، فرهمند تلاش داشت ضمن نشان دادن حسنی مبارک به شکل یک دیکتاتور خون آشام، اسلامگرایان اخوان المسلمین را هم که هیچ نقشی در حوادث بهار عربی در مصر نداشتند نیروهائی دمکراتیک و قدرتمند نشان دهد و نقش نیروهای سکولار و دانشجویان را که رهبران اصلی این جنبش بودند کمرنگ جلوه دهد.
با شکست سیاستهائی که حکومت قطر وشبکه خبری آن الجزیره در مصر از آنها حمایت می کردند، فرهمند همه تحلیلهای الجزیره مانندش غلط از آب در آمده بود و اخبار یک سویه اش دیگر مورد توجه نبود. سیر حوادث واقعی مسیر بر عکس خبرها و تحلیلهای فرهمند را پیمود و او سرانجام از قاهره به بیروت برگشت و جای خود را به حسیب عمار خبرنگار افغان بی بی سی فارسی داد که به خاطر تحلیلهای منطقی و مبتنی بر واقعیتش بسیار مورد توجه مخاطبان بی بی سی فارسی می باشد. هرچند این روزها آثار کمی از او در بی بی سی فارسی پخش یا منتشر میشود.
عراق و ناجی آن قاسم سلیمانی
اگر کسی به عراق نرفته باشد و فقط از طریق بی بی سی فارسی و شبکه های خبری تاسیس شده توسط جمهوری اسلامی از اخبار عراق مطلع شود، با تعجب اینگونه در می یابد که عربستان سعودی و متحدانش داعش را به وجود آوردند و کسی که عراق را از شر داعش وحشی نجات داد جز قاسم سلیمانی فرمانده سپاه قدس و گروههای مسلح تحت امرش در عراق نبودند. هرگز در بی بی سی فارسی این نکته یادآوری نمیشود که مقتدای فکری ابوبکر بغدادی رهبر داعش شخصی به نام سید قطب است که این نویسنده مصری یکی از اسطوره های علی خامنه ای رهبر جمهوری اسلامی هم می باشد. کتاب این نویسنده ابتدا کمونیست و بعد مسلمان دو آتشه اولین بار توسط آیت الله خامنه ای به زبان فارسی ترجمه و منتشر شد.
نفیسه کوهنورد خبرنگار بی بی سی فارسی در عراق تمام تلاشش را در طول دوره پیکار با داعش کرد که از قاسم سلیمانی قهرمانی افسانه ای و ناجی بزرگ بسازد و سهم بقیه نیروها از جمله کردها و دولت عراق را در این نبرد بسیار ناچیز نشان دهد. خانم کوهنورد در حالی که مردم به جان آمده در اطراف مناطق ایزدی نشین و سنی نشین عراق از رفتارهای بسیار خشونت آمیز و خلاف انسانی یاران قاسم سلیمانی فریادشان به هوا بود، در گزارشهای خود از محبوبیت فوق العاده رئیس سپاه قدس و علی خامنه ای رهبر جمهوری اسلامی در منطقه میگفت و تمام اخبار و تحلیلهای خبری منتشر شده در بولتنها و رسانه های سپاه پاسداران را بدون در نظر گرفتن واقعیتهای موجود تکرار و تائید میکرد.
دلایل رفتار عجیب رسانه ای بی بی سی فارسی
موارد ذکر شده بالا تنها نمونه هائی از رفتارهای غیر ژورنالیستی بی بی سی فارسی بود. وارونه جلوه دادن واقعیات جاری در سوریه و یمن و تلاش برای کوچک و بی اثر نشان دادن مخالفان جمهوری اسلامی در خارج ایران از جمله موارد دیگری است که شرح آنها در این نوشته نمیگنجد. مردم و کارشناسانی که در شبکه های اجتماعی نظراتشان را درباره بی بی سی فارسی مطرح می کنند دلایل مختلفی را برای رفتارهای این شبکه تلویزیونی فارسی زبان محتمل می دانند. مهمترین این دلایل احتمالی عبارتند از:
الف – بی بی سی فارسی به غیر از ظاهر برنامه ها و مجریان و گویندگان آن، مهمترین اختلافش با تلویزیونهای وابسته به جمهوری اسلامی، موضوع مطرح کردن اصلاح طلبان حکومتی در داخل و خارج ایران است. این بخش از حاکمیت جمهوری اسلامی سالهاست که از سهم بسیار اندکی در شبکه های تلویزیونی وابسته به نظام برخوردار هستند. سهم کمی که پس از وقایع انتخاباتی سال ۱۳۸۸ و وقوع جنبش سبز برای اصلاح طلبان تقریبا به صفر رسید. اما سهم این بخش از حاکمیت ایران در بی بی سی فارسی از زمان تاسیس تلویزیون در همان سال شروع جنبش سبز تا کنون افزایش چشمگیر و غالبی داشته است. به همین دلیل محافظه کاران حکومت جمهوری اسلامی تلاش بسیار دارند تا کارکنان بی بی سی فارسی که از زمان شروع به کار تلویزیون فارسی با آن شروع به همکاری کرده اند را تحت فشار شدید قرار دهند. این دسته از کارکنان نسبتا جوان بی بی سی فارسی را هم با ساختن شایعات بد و غیر اخلاقی در مورد آنها و هم با احضار و تهدید و ارعاب خانواده هایشان در ایران، دستگاههای اطلاعاتی و امنیتی جمهوری اسلامی مرتب مورد حمله قرار میدهند. عده ای معتقدند این فشارها باعث میشود که گزارشگران و کارکنان بی بی سی فارسی برای رها شدن از این فشارها در برنامه های خود مطالبی را مطرح کنند که برای رهبران جمهوری اسلامی خوشایند باشد. خصوصا مسائلی که هر دو جناح حکومت ایران بر سر آن توافق کلی دارند.
ب – بی بی سی فارسی با امکانات مالی مناسبی که دارد و بودجه دولتی قابل توجه سالیانه، در اقصی نقاط دنیا خبرنگار و گزارشگر ثابت یا سیار دارد. اما جای دفتر نمایندگی بی بی سی فارسی در ایران به سادگی با خبرنگاران آن در عراق و ترکیه و افغانستان و سایر نقاط اطراف ایران هرگز پر نمیشود. با وجود درخواستهای مکرر، حکومت ایران تا کنون به بی بی سی اجازه تاثیر دفتر نمایندگی و فعالیت رسمی برای خبرنگارانش در ایران نداده است. برخی بر این عقیده اند که بی بی سی فارسی تلاش میکند تا با پخش تحلیلهای منطقه ای به سود سیاستهای جمهوری اسلامی، دل مسئولان تصمیم گیرنده در جمهوری اسلامی را برای دادن اجازه فعالیت رسمی آنها و تاسیس دفتر در ایران به رحم آوردند تا شاید عاقبت بتوانند از ایران گزارشات مستقیم و رسمی پخش کنند که بسیار در جذب و افزایش مخاطبشان موثر خواهد بود.
پ – بی بی سی فارسی در هر حال شبکه ای است که بودجه آن توسط دولت بریتانیا پرداخت می شود. هرچند دولت انگلیس بر اساس سنت و قوانین رسانه ای آن کشور نمی تواند بر بی بی سی فشاری وارد کند تا آنچه سیاست آن دولت است توسط این رسانه مهم و تاثیرگذار پیش برده و تبلیغ شود، اما مدیرانی که از سوی دولت بریتانیا برای بی بی سی و شبکه های آن انتخاب می شوند بی شک افرادی هستند که دارای سوابق و افکار و آثاری در پیروی کلی از منافع ملی بریتانیا می باشند. گروهی از منتقدان بی بی سی فارسی به این نکته اشاره می کنند که سیاستهای بی بی سی فارسی به دلیل انتخاب مدیرانش از سوی دولت بریتانیا، مانند سیاستهای آن دولت در مورد ایران بسیار دوگانه و یک بام و دو هوا و غیر شفاف است. بررسی تاریخی نشان می دهد که غیر شفاف بودن و متناقض گفتن و عمل کردن روش سیاسی و دیپلماتیک دولت بریتانیا طی یکصد سال گذشته در برخورد با مسائل ایران بوده است. به همین شکل و در پیروی از این جهت گیری سیاسی کلی است که بی بی سی فارسی هم نا خودآگاه و خودآگاه درباره ایران و مسائل آن به شکل غیر شفاف و متناقض رفتار میکند.
ت – بی بی سی فارسی برای شروع به کار شبکه تلویزیونی خود، کارکنان بیشتری نسبت به گذشته نیاز داشت. این کارکنان از جمله خبرنگاران و گزارشگران و تحلیل گران مورد نیاز خود را بی بی سی فارسی با اکثریت بالا از میان افرادی انتخاب کرد که در رسانه های اصلاح طلب پس از دوم خرداد در ایران مشغول به کار بودند. این افراد که بعد از شروع به کار در بی بی سی فارسی با ظاهری متفاوت از گذشته دیده میشدند، تغییری در باطن و افکارشان ایجاد نشده است و با همان معیارهای اصلاح طلبان داخل حکومت ایران فکر می کنند و گزارش و تحلیل درست می کنند. برخی منتقدان برنامه های بی بی سی فارسی گمان بر این دارند که علت بیرون زدن دشمنی برخی از کارکنان بی بی سی فارسی با مقولاتی نظیر اسرائیل و آمریکا و نظام سلطنتی، بازمانده تفکرات و پیشینه آموزشهای ابتدائی آنها در رسانه های اصلاح طلب داخل ایران می باشد. شاید بتوان گفت برخی علائق این گروه از کارکنان بی بی سی به فتوحات و شیرین کاریهای سپاه قدس و شهدا و آرمانهای انقلاب اسلامی و رزمندگان جنگ ایران و عراق نیز از همین موضوع عادتهای قلمی آنها در زمان فعالیت رسانه ای ایشان در ایران ناشی می شود و نه لزوما اعتقادات آنها.
به هر حال ممکن است همه این فرضیات مطرح شده درباره نحوه عملکرد ناشفاف رسانه ای بی بی سی درست یا غلط باشد. ممکن است برخی موارد صدق کند و یا ترکیبی از همه این مسائل به خط مشی بی بی سی فارسی درباره ایران شکل دهد. اما چیزی که روشن است تفاوت بسیار آشکار در بین برنامه های فرهنگی و هنری بی بی سی فارسی با برنامه های سیاسی آن است.
هر بیننده منصفی که به بی بی سی فارسی نگاه می کند نمی تواند منکر آن باشد که برنامه های هنری و فرهنگی و حتی سرگرمی بی بی سی فارسی بسیار با کیفیت و سطح بالا تولید می شوند و از بقیه برنامه های فرهنگی و هنری و سرگرمی در سایر رسانه های فارسی زبان داخل و خارج کشور یک سر و گردن بالاتر هستند. این گونه برنامه ها در بی بی سی فارسی در بیشتر موارد کپی برابر اصل از شبکه جهانی بی بی سی هستند.
در پایان نباید از کار چند ژورنالیست حرفه ای و بسیار سطح بالا در بی بی سی فارسی هم غافل شد. این افراد که در شبکه مذکور در اقلیت مطلق به سر می برند گاهی مستندها و گزارشهای تحلیلی و تاریخی بسیار خوب و با ارزشی تولید می کنند که شایسته احسنت و آفرین می باشند. بهترین و دیدنی ترین برنامه های بی بی سی فارسی در طی ده سال گذشته همان برنامه هائی هستند که این افراد در آنها دستی دارند.
